HABERTÜRK-Malül ve Özürlülerin hakları (1)–Özürlüler yaşa bağlı olmadan erken emekli olurlar
16 Mart 2010
Malül ve Özürlülerin hakları (1)
Özürlüler yaşa bağlı olmadan erken emekli olurlar
Geçen hafta İzmir MS Derneği’nin davetlisi olarak İzmir’de bir toplantıya katıldım. Gerek oradakilere gerekse de çok sayıda özürlüden veya özürlü ana-babasından gelen mesajlara bu yazı dizisi ile cevap vermeye çalışacağız. Zira, özürlülerin değişik kanunlardan ve uygulamalardan gelen çok sayıda hakkı daha doğrusu pozitif ayrımı var…
Özürlülerin (özürlü ana babalarının) haklarını bu sayfaya uygun olarak 3 ana başlık altında toplamak mümkündür bunlardan birincisi Sosyal Güvenlik Mevzuatından gelen hakları, ikincisi vergi mevzuatından gelen hakları diğeri de sosyal yardım ile sosyal hizmetlerden gelen haklarıdır.
Bu yazı dizimizde ilk ikisi ele alınacak olup, özürlü ve malüller ile özürlü ve malül yakınlarının sosyal yardım ve sosyal hizmet hakları daha sonra dizi konusu edilecektir…
***Özürlülerine Sosyal Güvenlik Hakları
1-Yüzde 40 ve daha fazla oranlı sağlık kurulu raporu ile erken emeklilik hakları
2-Yaşayan Ana-Baba üzerinden ömür boyu sağlık yardımı alma hakları
3-Vefat etmiş ana-baba üzerinden ömür boyu yetim aylığı alma hakları
4-Özürlü annelerine (çalışması ve isteğe bağlı prim ödemesi şartıyla) erken emeklilik hakları
***Yüzde 40’dan fazla rapora sahip özürlüler erken emekli olurlar
5510 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun ana hükümleri 1 Ekim 2008 günü yürürlüğe girdi. Bu Kanun ve bu Kanun’un ortadan kaldırdığı 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu gereğince özürlüler gerek çalışarak ve gerekse isteğe bağlı prim ödeyerek emekli olabilirler.
A-Yeni Kanunla gelen özürlü emekliliği
§5510 sayılı Kanun’un 28 inci maddesi 1 Ekim 2008 gününde yürürlüğe girdi bu Kanun’un getirdiği özürlü emekliliği hükümleri, 01.10.2008 gününden sonra ilk defa işe girecek olanlar için geçerlidir.
Yeni düzenlemeye göre;
§1-Sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce yüzde 60 ve daha fazla oranda hastalık veya özürü bulunan ve bu nedenle malûllük aylığından yararlanamayanlara, en az onbeş yıldan beri sigortalı bulunmak ve en az 3960 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla yaşlılık aylığı bağlanır.
§2-Yetkili sağlık kurullarınca usûlüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, Kurum Sağlık Kurulunca çalışma gücündeki kayıp oranının;
§a) Yüzde 50 ilâ yüzde 59 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 16 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4320 gün,
§b) Yüzde 40 ilâ yüzde 49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 18 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4680 gün,
prim bildirilmiş olanlar herhangi bir yaşa bağlı olmadan özürlü sıfatıyla erken emekli olabilecekler ama yukarıda sayılan şartlar 01.01.2015 gününden sonra işe girenler için geçerli olup, Kanun’un ek ve geçici maddeleriyle kademe getirilmiştir. Getirilen kademeye göre düzenlenmiş tablo aşağıdaki gibidir.
İşe Başlama Tarihi | Çalışma Gücünde Kayıp Oranı | ||
%60 ve daha çok olanlar | %50 – %59 arası olanlar | %40 – %49 arası olanlar | |
01.10.2008 – 31.12.2008 | 15 yıl, 3 bin 700 gün | 16 yıl, 3 bin 700 gün | 18 yıl, 4 bin 100 gün |
01.01.2009 – 31.12.2009 | 15 yıl, 3 bin 800 gün | 16 yıl, 3 bin 800 gün | 18 yıl, 4 bin 200 gün |
01.01.2010 – 31.12.2010 | 15 yıl, 3 bin 900 gün | 16 yıl, 3 bin 900 gün | 18 yıl, 4 bin 300 gün |
01.01.2011 – 31.12.2011 | 15 yıl, 3 bin 960 gün | 16 yıl, 4 bin gün | 18 yıl, 4 bin 400 gün |
01.01.2012 – 31.12.2012 | 15 yıl, 3 bin 960 gün | 16 yıl, 4 bin 100 gün | 18 yıl, 4 bin 500 gün |
01.01.2013 – 31.12.2013 | 15 yıl, 3 bin 960 gün | 16 yıl, 4 bin 200 gün | 18 yıl, 4 bin 600 gün |
01.01.2014 – 31.12.2014 | 15 yıl, 3 bin 960 gün | 16 yıl, 4 bin 300 gün | 18 yıl, 4 bin 680 gün |
01.01.2015’den sonra | 15 yıl, 3 bin 960 gün | 16 yıl, 4 bin 320 gün | 18 yıl, 4 bin 680 gün |
B- 01.10.2008 gününden önce işe girmiş eski SSK’lılarda geçiş süreci
Kanun’un geçici 10 uncu maddesine göre;
§1-Kanunun yürürlük tarihinden önce ilk defa sigortalı olanlardan, sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun mülga 53 üncü maddesine göre malûl sayılmayı gerektirecek derecede (2/3 oranında) hastalık veya özürü bulunan ve bu nedenle malûllük aylığından yararlanamayan sigortalılar, yaşları ne olursa olsun en az onbeş yıldan beri sigortalı bulunmak ve en az 3600 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmak şartıyla yaşlılık aylığından yararlanırlar.
§2-Bu Kanunun yürürlük tarihinden önce sigortalı olup bu Kanunun yürürlük tarihinden önce veya sonra sakatlığı nedeniyle vergi indiriminden yararlanmaya hak kazanmış durumda olan sigortalılar hakkında, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun mülga 60 ıncı maddesinin (C) bendinin (b) alt bendi ve geçici 87 nci maddesine (aşağıdaki tabloya) göre işlem yapılır ki bu durumu özetleyen tablo aşağıdaki gibidir.
Rapor oranı ve derecesi | |||
Sigortalılık Başlangıcı | I. Derece | II. Derece | III. Derece |
05.08.1991 ve daha önce | 15 yıl- 3600 gün | 15 yıl- 3600 gün | 15 yıl- 3600 gün |
06.08.1991-05.08.1994 arasında | 15 yıl- 3600 gün | 15 yıl, 8 ay-3680 gün | 16 yıl, 3760 gün |
06.08.1994-05.08.1997 arasında | 15 yıl- 3600 gün | 16 yıl, 4 ay-3760 gün | 17 yıl, 3920 gün |
06.08.1997-05.08.2000 arasında | 15 yıl- 3600 gün | 17 yıl, 3840 gün | 18 yıl, 4080 gün |
06.08.2000-05.08.2003 arasında | 15 yıl- 3600 gün | 17 yıl, 8 ay-3920 | 19 yıl, 4240 gün |
05.08.2003-30.09.2008 arasında | 15 yıl- 3600 gün | 18 yıl-4000 gün | 20 yıl-4400 gün |
C- 01.10.2008 gününden önce işe başlamış eski Memurlarda geçiş süreci
Kanun’un geçici 4 üncü maddesi ile;
§1-5434 sayılı Kanun gereğince kanuni tabiriyle sakat kadrosu ile başlayan memurlar ile sakat kadrosunda olmamasına rağmen memur olmadan önce yüzde 40 ve daha fazla oranlı raporu olanlar 15 yıllık yani 5400 günlük süreyle emekli olmaktadırlar ve olmaya da devam edeceklerdir.
2-Doğuştan özürlü olup da ellerinde rapor olmayanlar
§5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten (01.10.2008 gününden) önce 5434 sayılı Kanun hükümlerine tabi olarak çalışmaya başlamış olup, çalışmaya başlamadan önce ilgili mevzuatına göre alınmış ve en az yüzde 40 oranında özürlü olduklarını gösterir sağlık kurulu raporu bulunanlar ile en az yüzde 40 oranında doğuştan özürlü olduklarını belgeleyenlerden aylık talep tarihinde memur (kamu görevlisi) olanlar; en az 5400 gün (15 tam yıl) uzun vadeli sigorta kolları primi bildirilmiş ya da emekli keseneği ödenmiş olması kaydıyla, istekleri halinde emekli olabileceklerdir.
3-Sonradan özürlü olanlar
§Çalışmaya başladıktan sonra, Kurumca yetkilendirilen sağlık kurullarınca usûlüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, Kurum Sağlık Kurulunca çalışma gücündeki kayıp oranının;
§a) % 50 ilâ % 59 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 5760,
§b) % 40 ilâ % 49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 6480,
gün uzun vadeli sigorta kolları primi bildirilmiş olması kaydıyla istekleri halinde emekli olacaklardır.
D-Bağ-Kur’lu özürlüler de artık erken emekli olabiliyor
Bağ-Kur (4/B) sigortalılarından özürlü-engelli olduğu için SSK’lılar gibi erken emekli olamayanlara da artık 5510 sayılı Kanun ile ilk defa erken emeklilik hakkı getirildi. Uygulamaya göre, ilk defa sigortalı olduğu tarihten önce malûl (yüzde 60 ve fazlası) olduğu için malullük aylığı bağlanmayanlar, çalışma gücü kaybı yüzde 40 ila yüzde 59 arasında olanlar 1 Ekim 2008 tarihinden sonra tahsis talebinde bulunmaları durumunda aşağıdaki şartlarda 4/b sigortalılığı kapsamına konulan özürlü emekliliğinden aşağıdaki tablodaki şartlarla yararlanabilecekler.
Bağ-Kur’lular Çalışma Gücünde Kayıp Oranı | ||
%60 ve daha çok olanlar | %50 – %59 arası olanlar | %40-%49 arası olanlar |
15 yıl, 3 bin 960 gün | 16 yıl, 4 bin 320 gün | 18 yıl, 4 bin 680 gün |
YARIN: Malül çocuklar ana-babaları üzerinden yetim aylığı ve sağlık yardımı alabilirler
