HAMİLE KADINLARIN İŞ VE SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU KARŞINDAKİ DURUMLARI NEDİR?

8 Mart 2011

HAMİLE KADINLARIN İŞ VE SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU KARŞINDAKİ DURUMLARI NEDİR?
Bugün Dünya Çalışan Kadınlar günü ülkemizde de coşku ile kutlanacaktır.Çeşitli Sivil Toplum Örgütlerince düzenlenen paneller,söyleşiler ,oturumlar ile kadınların medeni hayatımızdaki yeri,çalışma dünyasındaki sorunları tartışılacaktır.
Sanayileşme kültürü ve tüketim çılgınlığı artıkça üretim çarkları dönecek bu çarklarda kadınlarda aktif olarak yer alacaktır.Kadınlarımızı çalışma hayatında karşımıza mavi ve beyaz yakalı olarak çıksalar da unutmayalım onlar erkeklerin iş yüklerini omuzlayan çalışma arkadaşlarımızdır.Onların omuzlarında bir diğer ağır yük de ev ve aile yaşantısını düzenleme görevi vardır.Sosyal hayatımızın vazgeçilmezi de kadınlarımızdır.
Kadınlarda erkekler gibi çalışma hayatından doğan riskler ile karşı karşıya kaldığında ayrımcı politikalar uygulanmaması gerekiyor.
Tüm haklarını yasallarda yazıldığı şekli ile işverenler tarafından verilmesi esas alınmalıdır.
Tanrının kadınlara verdiği artı bir değerde onların doğurganlık özelliğidir. Bu özelliklerinden dolayı kanunlar tarafından belirlenmiş hakları vardır.
Kadınların hamile kaldığı dönemden itibaren 32.haftasında hamilelik ile ilgili kanunlardaki haklar da ortaya çıkacaktır.
4857 sayılı İş Kanununa 74.maddesi:
A-Doğum Öncesi ve Sonrası İzin Süreleri Nelerdir?
a)Kadın işçilerin doğumdan önce 8 ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır.
b)Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak 8 haftalık süreye 2 hafta süre eklenir. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki 3 haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir.
c)Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır.
ç)a,b,c maddelerinde öngörülen süreler işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra gerekirse artırılabilir. Bu süreler hekim raporu ile belirtilir.
B-Periyodik Kontrollerde ve Hamilelik Boyunca Hafif İşlerde Çalışırsa İşverenler Ücret Kesintisi Yapabilir mi?
Hamilelik Süresince Kadın İşçiye Periyodik Kontroller İçin Ücretli İzin Verilir.
Hekim raporu ile gerekli görüldüğü takdirde, hamile kadın işçi sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılır. Bu halde işçinin ücretinde bir indirim yapılmaz.
Hamilelik Sonrası Kullanılan Ücretsiz İzinler Yıllık Ücretli İzin Hesabında Dikkate Alınır mı?
İsteği halinde kadın işçiye, 16 haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde 18 haftalık süreden sonra 6 aya kadar ücretsiz izin verilir. Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz.İşçinin bu izin isteğini işveren vermek zorundadır.
Süt İzni Süresi Nasıl Kullandırılır?
Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam 1,5 saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır.
Süt izni sürelerini toplu olarak kullandırılması yasanın hazırlanış şekline aykırı bir davranış olur.Yasada günde 1,5 saat çocuğun 1 yaşına gelinceye kadar emzirme hakkı verildiğinden bu süre en azından sabah geç gelme yada akşam işten erken çıkma şeklinde uygulamak daha isabetli olacaktır.
Süt iznini işveren kullandırmamak adına ısrarcı davranırsa Kadın İşçi 4857/24.maddesine göre iş sözleşmesini tek taraflı fesih edebilecektir.Haklı fesih den dolayı kıdem tazminatı dahil olmak üzere diğer haklarını da alacaklardır.
5953 sayılı Basın –İş Hukukunda 16.maddesi:
Gebelik de ücret kısmında açıklama yapılmıştır.
Kadın gazetecinin hamileliği halinde, hamileliğin 7 nci ayından itibaren doğumun ikinci ayının sonuna kadar izinli sayılır.
Bu süre sonunda gazeteciye son maaşının yarısı ödenir.Çocuk ölü doğması halinde bir ay süre ile maaşı ödenir.
Gazetecinin SGK alacağı Doğuma dayalı geçici iş görmezlik ödenekleri bu alacağı paraları engelleyemez.
Gazeteci Kadınlar bu yönden biraz daha şanslı doğum öncesi iki aylık maaşının yarısını doğumdan sonra da iki aylık maaşının yarısı olmak üzere toplamda dört aylık maaşlarının yarısını da alarak 4857 sayılı İş Kanununa tabi işçilerden daha şanslı durumdalar.
5953 sayılı Kanununda ise Süt izni süreleri ,ücretsiz izin süreleri gibi sürelere değinilmemiştir.
Bununla ilgili toplu yada bireysel iş sözleşmelerine hüküm konulabilinir.

657 sayılı Devlet Memurları Kanununa Tabi olanlar için;
Mazeret izni Bölümünde 104.madde açıklanmıştır.
A-Doğum Öncesi ve Sonrası Süreleri Nedir?
Kadın memura; doğumdan önce 8, doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 hafta süreyle analık izni verilir. Çoğul gebelik durumunda, doğum öncesi 8 haftalık analık izni süresine 2 hafta eklenir. Ancak beklenen doğum tarihinden 8 hafta öncesine kadar sağlık durumunun çalışmaya uygun olduğunu tabip raporuyla belgeleyen kadın memur, isteği hâlinde doğumdan önceki 3 haftaya kadar kurumunda çalışabilir. Bu durumda, doğum öncesinde bu rapora dayanarak fiilen çalıştığı süreler doğum sonrası analık izni süresine eklenir. Doğumun erken gerçekleşmesi sebebiyle, doğum öncesi analık izninin kullanılamayan bölümü de doğum sonrası analık izni süresine ilave edilir.
B-Süt İzni Sürelerinin Belirlenmesi Nasıldır?
1.)Kadın memur analık izni süresi bittiğinde ilk 6 ay için günde 3 saat süt izni verilir.
2.)İkinci 6 ayında ise bu izin süresi 1,5 saat olarak kullandırılır.
Süt izninin hangi saatler arasında ve günde kaç kez kullanılacağı hususunda, kadın memurun tercihi esastır.
Kamu memuru 4857 sayılı İş Hukukuna göre biraz daha şanslıdır.Süt izni süreleri 1 yıl için iki aşamada daha uzun sürelerde belirlenmiştir.
C-Ücretsiz İzin Düzenlemesi Nasıl Belirlenmiştir?
657 sayılı Kanunun 108.maddesinde Aylıksız izin bölümünde düzenlenmiştir.Doğum sonrası izinlerin bitiminde Kamu memuru 24 ay ücretsiz izin hakkı verilmiştir.
Devlet memuru olan kadınlar Üç yaşını doldurmamış bir çocuğu evlat edinmesi hâlinde çocuğun ana ve babasının rızasının kesinleştiği tarihten veya vesayet dairelerinin izin verme tarihinden itibaren, istekleri üzerine 24 aya kadar aylıksız izin verilir.
Burada önemli bir nokta ise aylıksız izin süresinin bitiminden önce mazereti gerektiren sebebin ortadan kalkması hâlinde, 10 gün içinde göreve dönülmesi zorunludur. Aylıksız izin süresinin bitiminde veya mazeret sebebinin kalkmasını izleyen 10 gün içinde görevine dönmeyenler, memuriyetten çekilmiş sayılır.
Kamu çalışanı kadın memurlar özel sektör çalışana göre şanslılar 6 ay olan özel sektördeki ücretsiz izin süresi kamu sektörü için 24 aya çıkarılmıştır.
5510 sayılı SS ve GSSK göre Analık Sigortası:
Gebeliğinin başladığı tarihten itibaren doğumdan sonraki ilk 8 haftalık, çoğul gebelik halinde ise ilk 10 haftalık süreye kadar olan gebelik ve analık haliyle ilgili rahatsızlık ve özürlülük halleri analık hali kabul edilir.(5510/15.Madde)
Analık Sigortasından Sağlanan Haklar:
-Günlük geçici iş göremezlik ödeneği verilir.
-Emzirme ödeneği verilir.
Bu haklar Hizmet akdi ile çalışan kadınlara 4-1(a) sigortalılara ve Kendi nam ve hesabına çalışan 4-1(b) kadınlara da verilir.
Sigortalı kadına doğum yapması nedeniyle emzirme ödeneği verilebilmesi için, 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının;
4-1(a)(SSK) kapsamında olanlar için doğumdan önceki bir yıl içinde en az 120 gün kısa vadeli sigorta kolları primi bildirilmiş olması,
4-1(b)(Bağ-Kur) kapsamında olanlar için doğumdan önceki bir yıl içinde en az 120 gün kısa vadeli sigorta kolları primi yatırılmış ve genel sağlık sigortası primi dahil prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması, şarttır.
Sigortalılığı sona erenlerin, bu tarihten başlamak üzere 300 gün içinde çocukları doğarsa, sigortalı kadın veya eşi analık sigortası haklarından yararlanacak sigortalı erkek, doğum tarihinden önceki 15 ay içinde en az 120 gün prim ödenmiş olması şartıyla emzirme ödeneğinden yararlandırılır.(5510/16.Madde)
Geçici İş Görmezlik Ödeneği:
4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi ile (b) bendinde belirtilen muhtarlar ile aynı bendin (1), (2) ve (4) numaralı alt bentleri kapsamındaki sigortalı kadının analığı halinde, doğumdan önceki bir yıl içinde en az doksan gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması şartıyla, doğumdan önceki ve sonraki sekizer haftalık sürede, çoğul gebelik halinde ise doğumdan önceki sekiz haftalık süreye iki haftalık süre ilâve edilerek çalışmadığı her gün için,erken doğum yapması halinde doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılamayacak süreler ile isteği ve hekimin onayıyla doğuma üç hafta kalıncaya kadar çalışması halinde, doğum sonrası istirahat süresine eklenen süreler için geçici iş göremezlik ödeneği verilir. Sigortalı kadının analığı halinde verilecek geçici iş göremezlik ödeneği, yatarak tedavilerde hesaplanacak günlük kazancının yarısı, ayaktan tedavilerde ise üçte ikisidir.
4-1(b)kapsamındaki kadın sigortalıların emzirme ödeneği ve geçici iş görmezlik ödeneklerini almaları için Genel Sağlık Sigortası Primi Dahil SGK prim borçları olmaması gereklidir. (5510/18.Madde)
İşverenler 4-1(a)’lı Sigortalılardan Doğum öncesi ve Sonrası İstirahatli Olan Çalışanlarına Maaş verme Zorunluluğu Var mı?
Geçici iş görmezlik alınıyor ise buna karşılık sigortalı için maaş verme zorunluluğu bulunmamaktadır.Toplu iş sözleşmelerinde hüküm var ise çalışanlar istirahatli olunan sürelerin geçici iş görmezlik paralarını işverene geri iade etmeleri hüküm altına alınarak o aylara ait ücretler işverenlikçe ödenebilinir yada atıfet kabulünde ödeme yapmasında sakınca bulunmamaktadır.
4-1(a) ve 4-1(c) Kadın sigortalılar Ücretsiz Doğum Sürelerini Borçlanma Hakları var mı?
Kanunları gereği verilen ücretsiz doğum ya da analık izni süreleri ile 4 -1(a) bendi kapsamındaki sigortalı kadının, iki defaya mahsus olmak üzere doğum tarihinden sonra iki yıllık süreyi geçmemek kaydıyla hizmet akdine istinaden işyerinde çalışmaması ve çocuğunun yaşaması şartıyla talepte bulunulan süreleri borçlanabilir. (5510/41.Madde)
657 sayılı Kanununa tabi 4-1(c) sigortalı Kadınların da ücretsiz geçen bu süreleri borçlanabilirler.
Eksik Günlerin Aylık Prim Hizmet Belgesinde Gösterilmesi:
4-1(a)’lı sigortalılar için istirahatli olunan sürelerde sigortalı için prim ödenmemiş ise APHB (1) Eksik gün Kodu olarak bildirilir. Ücretsiz izin alınmış ise (19) Ücretsiz doğum izni olarak Eksik gün Kodu olarak bildirilir.
EK-10 Eksik Günler Formu ile de kuruma bilgi verilir.
2011 Yılında Verilen Emzirme Ödenekleri Miktarı Nedir?
2011 Yılında SGK Yönetim Kurulunca 4-1(a) ve 4-1(b) Kadın sigortalılar için 80 TL olarak emzirme ödeneği ödenecektir.Bu yardım tutarı birden fazla doğan ikiz,üçüz,dördüz çocuklar için de ödenmelidir.
Devlet Memurları için Emzirme ödeneği yerine geçen Doğum yardımı yapılır.
Doğum Yardımı (2.500 x 0,061954) (01.01.2011-30.06.2011 döneminde) 154,89 TL.olarak belirlenmiştir.
2011 Yılında Uygulanacak İdari Para Cezası:
Doğum öncesi ve sonrası sürelerde kadınları çalıştırmak veya ücretsiz izin vermemek 1.113 TL.(4857/74.Maddeye aykırı davranma)
5510 sayılı Kanununa Göre Hamile Kadın Sigortalılara ait Bilgileri Zamanında Kurum Kayıtlarına Bildirilmemesi Durumunda Uygulanacak İdari Para Cezası Nedir?
Eksik bildirilen günlere ilişkin ek nitelikteki prim belgelerinin SGK ilgili yazısının tebliğinden itibaren bir aylık süre içinde verilmesi halinde 5510 sayılı SS ve GSSK 102-c/2 maddesi gereğince aylık asgari ücretin iki katını geçmemek kaydıyla her bir ek belgede kayıtlı sigortalı sayısı başına, aylık asgari ücretin sekizde biri tutarında idari para cezası uygulanacaktır. Ek nitelikteki prim belgelerinin SGK resen düzenlenmesi halinde 5510 sayılı SS ve GSSK 102-c/3 maddesi uyarınca aylık asgari ücretin iki katını geçmemek kaydıyla her bir ek belgede kayıtlı sigortalı sayısı başına, aylık asgari ücretin yarısı tutarında idari para cezası uygulanacaktır.
4 -1(a) bendi kapsamındaki sigortalılara geçici iş göremezlik ödeneği ödemelerinde 100 üncü maddeye istinaden Kurumca işverenlerden istenilen bildirimlerin belirlenen süre içerisinde ve elektronik ortamda yapılmaması halinde sigortalı başına aylık asgari ücretin onda biri, hiç yapılmaması halinde ise sigortalı başına aylık asgari ücretin yarısı tutarında idari para cezası uygulanır

İşverenler Kadın çalışanlarına bu haklarını vermek zorundalar.
Tüm Çalışan Emekçi Kadınların 8 Mart Dünya Çalışan Kadınlar Gününü Kutlarım.

Vedat İLKİ